Pokażemy, jak za pomocą narzędzi diagnostycznych regularnie odczytywać status naszego dysku i w odpowiednim momencie rozpoznać proces zużywania się nośnika danych. Znaczenie poszczególnych parametrów S.M.A.R.T oraz to, na co powinniśmy zwrócić szczególną uwagę, przedstawiliśmy na grafice widocznej po prawej stronie.
Prezentujemy również narzędzia do dysku twardego, za pomocą których oczyścimy Windows ze śmieci, utworzymy kopię zapasową danych oraz zachowamy obraz dysku.
Kontrola sprawności: Wczesne rozpoznawanie błędów
Czy nasz dysk twardy jest zdrowy? A może już niedomaga – tego dowiemy się, stosując narzędzia Smartmontools wspomagane przez interfejs GSmartControl. Jeżeli korzystamy z Visty lub Windows 7, musimy uruchomić narzędzie z prawami administratora. Możemy to zrobić poprzez menu kontekstowe, wybierając opcję »Uruchom jako administrator«. Po uruchomieniu programu w pierwszej kolejności sprawdzamy, czy nasz dysk twardy jest zgodny ze standardem S.M.A.R.T. W tym celu zaznaczamy ikonę dysku, a następnie klikamy przycisk »More«. W kolejnym kroku zaznaczamy pole przy »Enable SMART« (jeśli nie jest zaznaczone). Gdy ta funkcja nie zadziała, musimy przejść do BIOS-u i tam włączyć S.M.A.R.T.
Jeśli dla wybranego przez nas dysku opcja »Enable SMART« jest aktywna, w momencie dwukrotnego kliknięcia jego ikony na zakładce »Identity« pojawi się aktualny status dysku twardego. Na tej samej zakładce wyświetlane są m.in. informacje określające nazwę modelu, wersja firmware’u oraz numer seryjny sprzętu. Najważniejsza informacja widoczna jest w dolnej części okna – komunikat: »Overall health self-assessement test PASSED«. Jeśli zamiast wpisu »PASSED« dostrzeżemy informację o błędzie, to więcej niż zły omen: musimy zabezpieczyć swoje pliki poprzez utworzenie ich kopii, zanim będziemy kontynuować testy. Istnieje bowiem duże prawdopodobieństwo, że dysk twardy nie jest już w dobrej kondycji. Pojawienie się pustego pola oznacza, że możemy rozpocząć krótki test. Wybieramy zakładkę »Perform Tests« oraz z listy »Test type:« opcję »Short Self-test«. Klikamy przycisk »Execute«. Sprawdzian dysku powinien zakończyć się komunikatem »Completed without error«. Jeśli stanie się inaczej, powinniśmy wybrać zakładkę »Error log«, by wyświetlić listę z wyszczególnieniem problemów naszego dysku twardego. Również w tym przypadku obowiązuje ta sama zasada: niezwłocznie utwórzmy kopię zapasową wszystkich potrzebnych plików!
Nadszedł czas na wnikliwą analizę, która ujawni dokładny stan dysku twardego. Na zakładce »Perform Tests« z listy »Test type:« wybieramy »Extended Self-test« i klikamy »Execute«. W zależności od pojemności dysku twardego skanowanie może zająć trochę czasu – w przypadku naszego 500-gigabajtowego dysku analiza trwała niecałe dwie godziny. Szczegółowe wyniki testu znajdziemy, wybierając zakładkę »Error log« i klikając przycisk »View Output«. Na pierwszy rzut oka tabela wygląda tajemniczo, ale nasza grafika pomaga podczas interpretacji wartości. Na początku musimy przyjrzeć się aktualnej wartości (»Value«) w każdym wierszu, następnie porównujemy daną liczbę z wartością graniczną (»Thresh«), która nie może zostać przekroczona. W przypadku, gdy dysk twardy już raz osiągnął wartość graniczną, zalecana jest najwyższa ostrożność – nawet jeśli chwilowa ocena nie budzi naszych zastrzeżeń. W związku z tym należy sprawdzić również wpis (»Worst«), przy którym wyświetliła się najgorsza wartość. Dane prezentowane w podsumowaniu nie są liczbami absolutnymi, lecz wartościami szacunkowymi według S.M.A.R.T. Rzeczywiste wartości pomiarowe wyświetlane są w kolumnie »Raw_Value«. Powinniśmy regularnie obserwować, czy wspomniany wskaźnik nie zwiększa się, ponieważ szybki wzrost wartości widocznych w kolumnie »Raw_Value« może wskazywać na zbliżającą się awarię, zaś sam dysk może jeszcze nie zgłaszać błędu. Aby zapisać dane z logu, klikamy przycisk »Save as«. Jeśli wielokrotnie powtarzamy testy, najlepiej zapisywać pliki logów w porządku alfabetycznym, co będzie pomocne przy porównaniu wyników.
Szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na komunikat »Pre-fail« wyświetlany w przypadku niektórych parametrów S.M.A.R.T. Taka informacja podpowiada, czy błędy przy konkretnym parametrze lub identyfikatorze mogą prowadzić do “śmierci” dysku. Z kolei wartość »Old_age« ma wyłącznie charakter orientacyjny, dlatego też sąsiadująca z nią wartość graniczna (»Thresh«) wynosi 0.
Wyniki podane przez GSmartControl są bardzo dokładne, jednak nie każdy producent dysków trzyma się ściśle standardów S.M.A.R.T. Z tego powodu niektóre wyniki mogą nieznacznie odbiegać od norm. Odsyłacze do narzędzi diagnostycznych opracowanych przez producentów dysków twardych umieściliśmy w ramce poniżej.
Czyszczenie: Jak uzyskać więcej miejsca i usunąć ślady użytkowania
Gdy dysk przejdzie pomyślnie test S.M.A.R.T., możemy zatroszczyć się o porządek na nośniku
danych, co zapewni szybszy dostęp do plików, a także pozwoli odzyskać wolną przestrzeń. Aplikacja WinDirStat posłuży do sprawdzenia zajętości dysku. Aby wyświetlić mapę zajętości partycji, która pomoże w odnalezieniu dużych plików (zobacz obrazek poniżej), zaznaczamy pole przy »Określone dyski« i wybieramy kliknięciem literę jednego z dysków z listy widocznej poniżej. Aplikacja wyświetli mapę zajętości partycji (legenda jest w prawym górnym rogu okna WinDirStat). Możemy również przeanalizować mapę zajętości poszczególnych folderów znajdujących się na wybranej przez nas partycji. W tym celu rozwijamy drzewiastą strukturę katalogów i zaznaczamy kliknięciem wybrany folder. Na mapie zajętości widocznej w dolnej części obszar przypisany do bieżącego katalogu zostanie oznaczony białą obwódką. Mapę zajętości dysku możemy też przeglądać pod kątem różnych typów plików, klikając kolorowe pola odpowiadające różnym rodzajom danych widoczne w prawym górnym rogu aplikacji. Opcja ta umożliwia szybkie odnalezienie np. wszystkich archiwów ZIP lub obrazów ISO przechowywanych na dysku. Aby przybliżyć zaznaczony obszar, naciskamy klawisz [+] na klawiaturze numerycznej, oddalamy widok, naciskając klawisz [-]. W celu powrotu do ogólnego widoku mapy zajętości partycji klikamy nazwę dysku w lewym górnym rogu okna aplikacji. Im większy obszar zajmuje prostokąt w polu podglądu zajętości dysku, tym więcej miejsca ma odpowiadający mu plik zapisany na partycji. Jeśli klikniemy jedno z pól, WinDirStat wyświetli pełną ścieżkę dostępu i nazwę pliku w dolnej części okna oraz zaznaczy plik w strukturze katalogów. Jeśli chcemy usunąć zaznaczony plik, klikamy jego nazwę w lewym górnym oknie Win-DirStat prawym przyciskiem myszy i wybieramy opcję »Usuń (do kosza)«.
Aby znaleźć na dysku i usunąć duplikaty plików, trzeba skorzystać z pomocy aplikacji Easy Duplicate Finder. Po uruchomieniu programu zaznaczamy kliknięciem obszar poszukiwań (np. »Pulpit«, »Moje dokumenty« lub poszczególne napędy w katalogu »Mój komputer«), klikamy »Add«, a następnie »Scan«. Po sprawdzeniu zawartości dysku aplikacja wyświetla krótkie podsumowanie informując o liczbie potencjalnych duplikatów plików. Klikamy »Go Fix Them!« i przechodzimy do listy plików, którą możemy sortować według nazw, ścieżek dostępu, rozmiarów i dat modyfikacji. Aby usunąć duplikaty, zaznaczamy pola przy nazwach plików przeznaczonych do skasowania i klikamy przycisk »Delete Selected«.
Kolejnym narzędziem do usuwania zbędnych zbiorów z dysku jest klasyczny CCleaner, który oczyści dysk zarówno z tymczasowych plików Windows, jak i niepotrzebnych plików przeglądarki, przyspieszy również uruchamianie PC, a także usunie potencjalne zagrożenia dla systemu operacyjnego.
Po uruchomieniu CCleanera wybieramy »Cleaner | Windows« i zaznaczamy wszystkie pola w punktach »Internet Explorer«, »Windows Explorer« oraz »System«. Gdy chcemy zachować nasze ustawienia systemu (np. układ menu), nie powinniśmy zaznaczać żadnych pól w sekcji »Zaawansowane«. Jeżeli nie chcemy więcej przejmować się porządkami na dysku, możemy zautomatyzować ten proces. W tym celu należy wybrać »Opcje | Ustawienia« oraz zaznaczyć pole przy »Automatycznie czyść komputer podczas startu systemu«. Jeśli zaznaczymy pole przy »Bezpieczne usuwanie pliku«, CCleaner zadba o nieodwracalne kasowanie zbiorów – nie da się ich już przywrócić.
Ostatni krok w procesie oczyszczania dysku to kasowanie starych wpisów z Rejestru – wprawdzie nie zwiększy to wydajności, ale zapobiegnie potencjalnym konfliktom pomiędzy sterownikami a zainstalowanymi aplikacjami. Zanim rozpoczniemy usuwanie zbędnych wpisów z Rejestru, powinniśmy aktywować funkcję tworzenia kopii zapasowej, aby w przypadku ewentualnych problemów móc przywrócić oryginalny stan Rejestru. Odpowiednią opcję znajdziemy po wybraniu polecenia »Opcje | Zaawansowane «. W celu przeprowadzenia skanowania zbędnych wpisów w Rejestrze należy użyć domyślnych ustawień i kliknąć »Rejestr | Skanuj, by znaleźć problemy «. Żeby zwiększyć szybkość uruchamiania komputera, przechodzimy do wpisów w Autostarcie, wybierając »Narzędzia | Autostart«. Musimy wyłączyć wszystkie programy niepotrzebnie hamujące start Windows, takie jak odtwarzacze multimedialne, komunikatory, narzędzia biurowe oraz Adobe Reader.
Porządkowanie: Defragmentacja i przyspieszenie dysku twardego
Po usunięciu śmieci czas na uporządkowanie danych. Jest to podyktowane tym, że proces kopiowania i kasowania tworzy z nośnika połatany dywan o niezliczonej liczbie fragmentów. W rezultacie następuje spowolnienie czasu dostępu, ponieważ głowica dysku twardego skacze raz w jedną, raz w drugą stronę. Jeśli mamy Windows XP, możemy użyć programu JkDefrag (inaczej Mydefrag) oraz opracowanego dla tej aplikacji interfejsu JkDefrag GUI. Zaletą tego narzędzia jest jego minimalna wielkość oraz brak konieczności instalacji. Dodatkowo program może być uruchamiany automatycznie zgodnie z zaplanowanym harmonogramem. Po uruchomieniu JkDefrag GUI klikamy zakładkę »Ogólne«, następnie z listy »Akcja« wybieramy »Analiza i defragmentacja«. Wskazujemy literę dysku przeznaczonego do defragmentacji na liście »Dyski«. Teraz pozostaje aktywować tryb automatycznej defragmentacji, wskazując zakładkę »Harmonogram « i wybierając z listy »Wykonaj zadanie«, np. »Co miesiąc«.
Jeśli mamy Windows Vista lub Windows 7, nie potrzebujemy dodatkowych narzędzi, ponieważ te systemy same troszczą się o defragmentację. Aby wykrzesać z naszego dysku twardego jeszcze więcej szybkości, powinniśmy skorzystać z takich programów, jak Diskeeper 2010 Professional (kosztuje ok. 200 zł), O&O Defrag 12 Professional Edition (za aplikację zapłacimy ok. 200 zł) – przeniosą one najczęściej używane dane do najszybszego obszaru dysku.
UWAGA
W przypadku stosowania napędów SSD powinniśmy zrezygnować z defragmentacji i dezaktywować automatyczne wykonanie tej operacji przez Windows Vista. Komórki pamięci flash są niepotrzebnie nadwerężane przez defragmentator, a tym samym szybciej się psują. Korzystając z Windows 7, nie musimy nic zmieniać, ponieważ ten system automatycznie rozpoznaje napędy SSD.
Zabezpieczanie: Tworzenie obrazu systemu i kopii zapasowej
Zbędny balast danych zniknął, dysk jest czysty i zdefragmentowany. Teraz warto utworzyć obraz systemu oraz zadbać o regularne tworzenie kopii bezpieczeństwa po to, żebyśmy mogli przywrócić Windows wraz z wszystkimi danymi w razie awarii. Do tego celu potrzebne będą pełne wersje programów Paragon System Upgrade Utilities 2010 oraz Ocster Backup Freeware, które zamieszczamy na płycie DVD dołączonej do tego wydania CHIP-a. Do sporządzenia obrazu systemu możemy użyć narzędzia Paragon System Upgrade Utilities 2010. Po uruchomieniu aplikacji klikamy »Initial Backup | Make a Backup First«, wybieramy »Next«, wskazujemy odpowiednie partycje, w tym »First Hard Disk Track« oraz »Master Boot Record«. Jako napęd docelowy powinniśmy podać zewnętrzny nośnik danych, np. dysk twardy. Określamy folder, w którym zostanie zapisana kopia bezpieczeństwa, oraz nazwę tworzonej kopii. Klikamy »Next«. Aplikacja automatycznie zapisze i skompresuje backup.
Po utworzeniu obrazu systemu Ocster Backup Freeware ułatwi zapisywanie kopii danych. Do zalet tego narzędzia należy m.in. opcja regularnego tworzenia backupów w tle. W celu zaplanowania tworzenia kopii za pomocą Ocster Backup Freeware wybieramy »Create new backup plan«, następnie »Store on Hard Disk, USB Stick…« oraz »Browse « i podajemy napęd docelowy dla kopii bezpieczeństwa. Musimy też wskazać katalogi i pliki uwzględniane w kopii i ustalić harmonogram. Przy domyślnych ustawieniach Ocster Backup Freeware oferuje opcję tworzenia kopii plików zapisanych w folderze »Moje Dokumenty«. Jeśli chcielibyśmy wybrać inne katalogi lub całe napędy, klikamy »Add Folder…«. Po wskazaniu plików określamy hasło dostępowe do backupu oraz harmonogram backupów. Musimy pamiętać o tym, by sprawdzić, czy na dysku docelowym mamy wystarczająco dużo miejsca na backupy, ponieważ program najpierw przeprowadza pełny backup danych, a następnie tworzy kopie różnicowe, tak więc wszystkie dane, które zmieniły się od czasu utworzenia pełnego backupu, są zapisywane na nowo.
Przeprowadzka: Z Windows XP do Windows 7
Za pomocą Paragon Upgrade Utilities 2010 możemy przenieść wszystkie programy i dane z Windows XP lub Visty do Windows 7. Sztuczka polega na tym, że podobnie jak tryb Windows XP w Windows 7 Professional i Ultimate program przechowuje wszystkie dane w wirtualnej maszynie. W celu przeniesienia danych z Windows XP lub Visty wybieramy w głównym menu aplikacji opcję »Move Old Windows to a Virtual Environment | Migrate to Virtual«. Postępujemy zgodnie ze wskazówkami Kreatora i wybieramy wirtualną maszynę, którą później będziemy przenosić do Windows 7. Paragon System Upgrade Utilities wspomogą VMware Workstation i Microsoft Virtual PC. Gdy dysponujemy już kopią, a Windows 7 został uruchomiony, instalujemy w nowym systemie program Paragona, a następnie wybieramy z menu opcję »Move Old Windows to a Virtual Environment | Restore to Virtual«.
Tworzenie partycji
Po zakupie nowego dysku twardego najpierw należy utworzyć na nim partycje, by później wszystkie nasze pliki nie były przechowywane w jednym dużym obszarze. Podział dysku na partycje jest konieczny również wtedy, gdy zamierzamy zainstalować na dysku kilka systemów operacyjnych.
Partycjonowanie z LiveCD
Aby dokonać podziału dysku twardego, korzystając z płyty LiveCD lub pendrive’a z zainstalowanym GParted Live, po uruchomieniu komputera wskazujemy dysk, zaznaczamy pole »unallocated« i klikamy »New«. Za pomocą suwaka określamy rozmiar nowej partycji. Określamy jej typ, wybierając »Primary Partition«, oraz wybieramy system plików »ntfs«. Klikamy »Add«. Zatwierdzamy operację, wybierając »Apply«.Zmiana rozmiaru i formatowanie w Windows
Jeśli chcielibyśmy w kolejnym kroku dodatkowo zmienić rozmiar utworzonej partycji, powinniśmy użyć narzędzi firmy Paragon do tworzenia partycji w Windows. Po uruchomieniu Paragon System Upgrade Utilities 2010 wybieramy opcję »Accomplish Advanced Partitioning«, klikamy »Accomplish Advanced Partitioning«. Następnie wybieramy dysk twardy lub partycję i klikamy przycisk »Move/Resize Partition«. Zatwierdzamy zmianę, klikając ikonę »Apply«. Na zakończenie tworzymy nową partycję, wykorzystując wolną przestrzeń, i formatujemy ją.
Uwaga: Tworzenie partycji niesie ze sobą ryzyko utraty naszych danych. Zanim użyjemy aplikacji do partycjonowania, powinniśmy utworzyć kopię zapasową przechowywanych zbiorów.
Rozszerzenie: Integracja online’owych dysków jako napędów
Kopie bezpieczeństwa o niewielkich rozmiarach możemy nieodpłatnie przechowywać na dyskach w Sieci. Wadą takiego rozwiązania jest konieczność logowania się do konta na stronie WWW. Bezpłatna aplikacja Gladinet Cloud Desktop umożliwia przypisanie online’owym dyskom liter, będą one widoczne jako zwykłe napędy w Windows. Instalujemy program i w oknie powitalnym wybieramy nieodpłatną edycję aplikacji, zaznaczając pole przy »I just want to use the free starter edition«. Wybieramy jedną z dostępnych usług dyskowych (np. Google Picasa, Windows Live SkyDrive), w której mamy konto. Oprócz predefiniowanych usługodawców możemy w ten sam sposób korzystać z serwerów FTP lub WebDAV. Po skonfigurowaniu konta zobaczymy »Gladinet Quick Launch Pad«, które pozwala na zarządzanie swoimi dyskami. Aby dodać kolejną usługę, klikamy »Mount Cloud Storage«. Wszystkie online’owe dyski będą dostępne jako katalogi w napędzie »Z:«.
PORADA
Jeśli obawiamy się o dane w Sieci, możemy zaszyfrować pliki przed zapisaniem, korzystając z bezpłatnej aplikacji 7-Zip. Twoje dane są teraz pod ochroną. Smartmon w odpowiednim momencie wykryje błędy na dysku, narzędzie do usuwania zbędnych plików CCleaner oraz defragmentator JkDefrag utrzymają dysk w czystości, a Paragon Upgrade Utilities i Ocster Backup zabezpieczą system, podczas gdy online’owy dysk zmagazynuje najważniejsze pliki.