Od tego czasu nastąpił ogromny postęp techniczny. Z każdym rokiem coraz więcej osób posiadających i użytkujących komputery ma również dostęp Internetu, czyli do światowej sieci komputerowej. Z uwagi na to, że popularne “surfowanie” po sieci stanowi bardzo pasjonujące zajęcie, bardzo łatwo o odsunięcie na dalszy tor innych obowiązków – zarówno tych zawodowych, edukacyjnych, jak i prywatnych. Sieć internetowa daje dostęp do wielu interesujących informacji. Dzięki niej można poznać też wielu nowych przyjaciół. Już na koniec lat 90-tych XX wieku Internetem posługiwało się około 200 mln ludzi. Jak wskazują wyniki badań przeprowadzonych przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne około 6% osób korzystających z Internetu jest od niego uzależnionych, a kolejne 30% traktuje Internet jako możliwość ucieczki od rzeczywistości.
W tracie 107 spotkania Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego w Bostonie w 1999 roku, które jest organizowane każdego roku, zwracano już uwagę na to, że ponad połowa osób uzależnionych od Internetu ma równocześnie poważne problemy małżeńskie, wskazano także, że Internet jest powodem izolacji społecznej – bardzo dużo osób spędza wolny czasu przy komputerze a nie z realnymi ludźmi. Z kolei z badań, które przeprowadzono w styczniu 2000 roku wynika, że około 435 polskich internautów to osoby między 18 a 25 lat, a 20% – to osoby w wieku od 26 do 35 lat. Wśród ogółu osób korzystających z sieci kobiety stanowiły około 37 %. Co trzeci Internauta był mieszkańcem miasta liczącego powyżej 5oo tys. mieszkańców. Niemal 60% ankietowanych łączyło się z Internetem codziennie lub też kilka razy w tygodniu.
Już wówczas przewidywano, że uzależnienie od Internetu będzie jedną z plag XXI wieku. Jak wskazywano wówczas oficjalna klasyfikacja siecioholizmu jako jednostki chorobowej stanowi tylko kwestię czasu.
Od czego się można uzależnić?
Uzależnienie od komputera dotyczyć może różnych dziedzin szeroko pojętego świata IT. Do najbardziej znanych rodzajów uzależnień należą uzależnienie od Internetu oraz uzależnienie od gier komputerowych. Wśród tych uzależnień rozróżnić możemy dalsze typy uzależnień, występujące często w różnych kombinacjach wśród uzależnionych osób.
Najczęściej opisywaną i analizowaną formą uzależnienia od komputera jest uzależnienie od Internetu. Terminem tym opisuje się jednostkę zaburzeń psychicznych, która nie została sklasyfikowana. Oznacza to, że zaburzenie to jest określane w różny sposób, np. jako nadużywanie Internetu, kompulsywne używanie Internetu oraz patologiczne używanie Internetu. Zjawisko to jest opisywane głównie w pracach amerykańskich, gdzie określane jest jako Internet Addiction Disorder, , Internet Abuse oraz Internet Addiction Syndrome, które tłumaczyć można jako uzależnienie od Internetu oraz jako Pathological Internet Use i Compulsive Internet Use ,, w których unika się terminu uzależnienie. Zgodnie z przyjętymi kryteriami diagnostycznymi bardziej trafne byłoby określenie “patologiczne używanie Internetu”, porównując je do patologicznego hazardu (DSM IV). Brakuje jednolitej definicji tego zjawiska a nawet kryteriów diagnostycznych. W Polsce stosowane jest określenie autorstwa A. Jakubika: zespół uzależnienia od Internetu.
Największym na świecie autorytetem w dziedzinie badań uzależnień od Internetu jest dr Kimberly Young, psycholog z University of Pittsburgh oraz założycielka Centrum Pomocy dla Uzależnionych od Sieci w Bradford (Center for Internet Addiction Recovery), działającego w USA od 1995 roku. Dr Kimberly wyróżniła następujące uzależnienia:
- Erotomania internetowa (cyberseksual addiction).
- Socjomania internetowa (cyber-relationship addiction).
- Uzależnienie od sieci (net compulsions).
- Przeciążenie informacyjne (information overload).
- Uzależnienie od komputera (computer addiction).
Innym badaczem uzależnienia od Internetu jest Ivan Goldberg, który zaproponował, aby terminem patologiczne używanie Internetu (Pathological Computer/Internet Use Disorder) nazywać te sytuacje, w których ludzie nadużywają Internetu, co ma duży wpływ na ich funkcjonowanie w różnych dziedzinach życia i różnych jego sferach (fizycznej, interpersonalnej, społecznej, rodzinnej oraz ekonomicznej.
Rodzaje uzależnień wg dr Young:
Erotomania internetowa – objawia się głównie oglądaniem filmów i zdjęć o tematyce pornograficznej oraz prowadzeniu rozmów związanych z seksem za pośrednictwem internetowych czatów. Zjawisko to jest to szczególnie groźne, gdy treści pornograficznej trafiają do osób małoletnich bądź do osób mających zaburzenia w sferze emocjonalnej. Kolejnym przejawem erotomanii są zaburzenia związane z dewiacjami seksualnymi, np. z pedofilią, zoofilią, ekshibicjonizmem itp. W Internecie działa wiele stron o tego typu charakterze, jednak z uwagi na to, że większość witryn zarejestrowana jest w krajach mających bardziej liberalne prawo niż w Polsce, organy Policji nie są w stanie nic zrobić w tym temacie.
Socjomania internetowa – polega na uzależnieniu od internetowych kontaktów społecznych. Uzależniona osoba nawiązuje nowe kontakty wyłącznie za pośrednictwem Internetu. Cechują ją zazwyczaj rozchwiane relacje z innymi ludźmi w kontakcie osobistym. Osoba cierpiąca na socjomanię internetową potrafi przez wiele godzin rozmawiać z innymi osobami w sieci, ale jednocześnie ma ona problemy w nawiązaniu kontaktów osobistych. Zazwyczaj rozmowy te są prowadzone w jednym i tym samym pokoju internetowym. Uzależnione osoby cechuje też brak umiejętności komunikacji niewerbalnej. One same albo nie potrafią odczytywać informacji niewerbalnych albo też odczytują je w błędny sposób.
Uzależnienie od sieci – polega na stałym przebywaniu w sieci. Uzależnienie to przypomina uzależnienie od komputera, z tą różnicą, że polega ono na przebywaniu w sieci. Uzależnione osoby cały czas są zalogowane w sieci, kontrolując na bieżąco wszystko, co się tam dzieje. Ten rodzaj uzależnienia łączy w sobie wszystkie inne omówione wyżej formy.
Przeciążenie informacyjne – polega na przeciążeniu w skutek natłoku informacji. Występuje u osób, które korzystają jednocześnie z wielu list dyskusyjnych bądź rozmawiają jednocześnie z wieloma osobami.
Uzależnienie od komputera – polega na stałym używaniu komputera. Uzależniona osoba nie musi koniecznie korzystać z Internetu. Ważne dla niej jest to, żeby spędzać czas przy komputerze.
Skutki, czyli do czego to nas doprowadzi
Uzależnienie od gier stanowi jedną z form uzależnienia od Internetu. Zjawisko to nasila się w szczególności w tych rodzinach, w których rodzice mają mało czasu dla dzieci. Ponieważ dzieci spędzają wolny czas przy komputerze, rodzice są zadowoleni z tego, że dziecko jest grzeczne, nie zadaje się z nieodpowiednim towarzystwem i ogólnie, że jest pod kontrolą. Jeśli dostrzegają zagrożenie, zazwyczaj jest już zbyt późno. Dziecko najczęściej straciło już kontakt z rzeczywistością, oddaliło się od rówieśników i wymaga pomocy specjalisty.
Kolejną formą uzależnienia jest komunikacja synchroniczna, na którą narażone jest w największym stopniu młodzież. Przeglądając internetowe czaty łatwo zidentyfikować można jaka grupa wiekowa dominuje wśród użytkowników tej formy komunikacji. Większość osób w nicku zawiera też swój wiek. Małoletni i niedoświadczeni użytkownicy Internetu są narażeni na kontakt z różnego rodzaju dewiacjami seksualnymi. W dłuższym okresie czasu uzależnienie od komunikacji za pośrednictwem Internetu prowadzi do zachwiania relacji z realnymi ludźmi, niemożności właściwego odbioru niewerbalnego przekazu, zmianą słownictwa poprzez stosowanie specyficznego języka komunikacji internetowej w codziennym słownictwie.
Negatywne skutki wywołują także przemoc, która występuje w wielu grach komputerowych. Na jej skutki narażone są zwłaszcza osoby młode, których światopogląd nie został do końca ukształtowany. Dzieci grające w gry komputerowe, w których zabijają wrogów przenoszą następnie zachowanie do świata realnego, nie widząc różnic między zabawą a życiem. Ważną rolę odgrywają opiekunowie i rodzice, który nadzorują zabawy dzieci i dobierają właściwe dla nich gry. Na opakowaniu gry zawsze znajduje się ostrzeżenie o dolnej granicy wieku.
Uzależnienie od Internetu wywołuje zarówno skutki psychologiczne, jak i społeczne. Skutki psychologiczne objawiają się zachwianiem komunikacji w sferze werbalnej i pozawerbalnej, depresjami oraz zaburzeniami związanymi z normalnym funkcjonowaniem uzależnionej jednostki. W połowie lat 90-tych w USA, po uszkodzeniu szkieletu infostrady i pozbawienia połowy kraju dostępu do Internetu na okres dwóch dni, zanotowano wzrost prób samobójczych. Osoby uzależnione często chcą rozmawiać wyłącznie o tematach związanych z siecią, wydarzeniami w niej zachodzącymi, zupełnie ignorując inne tematy.
Osoby wykazujące syndrom uzależnienia od Internetu mają często również problem z rozregulowanym, a nawet wręcz przestawionym okołodobowym cyklem życia. Problem ten dotyczy przede wszystkim rytmu sen-aktywność, na co wskazuje wzmożony ruch w sieci, jaki obserwuje się w późnych godzinach nocnych, np. użytkownicy programów typu IRC są najbardziej aktywni późnym wieczorem i nocą. Zazwyczaj też są to te same osoby.
Negatywnym następstwem uzależnienia od Internetu jest także zanik więzi emocjonalnych między uzależnioną jednostką a jej rodziną, przyjaciółmi i innymi bliskimi jej osobami. W tym czasie więzi emocjonalne nawiązywane są ze znajomymi i przyjaciółmi z sieci. Długotrwałe uzależnienie od Internetu nie pozostaje bez wpływu także na relacje zawodowe. Uzależniona jednostka zaczyna mieć problemy w pracy, które często kończą się jej utratą.
Z kolei erotomania internetowa jest szczególnie groźna z punktu widzenia małżeństw i stabilności tych związków. Zdarza się bowiem, że uzależniony małżonek zdradza partnera/partnerkę za pośrednictwem Internetu. Mimo, że zdrada ta nie jest zdradą fizyczną, jest dotkliwość jest taka sama.
Jak widać więc, skutki uzależnienia od Internetu w tej sferze są bardzo zbliżone do efektów uzależnień od alkoholu, narkotyków itp. Niwelacja następstw uzależnienia może nastąpić wyłącznie poprzez terapię uświadamiającą uzależnionej osobie rozmiar szkód związanych z nieprawidłowym korzystaniem z Internetu.
Nie tylko problemy psychiczne…
Osoby spędzające dużo czasu przed komputerem mają często problemy ze wzrokiem. Do niedawna, kiedy powszechnie i często stosowanym był monitor CRT, czyli monitor kineskopowy, głównym problemem było emitowane przez niego szkodliwe promieniowanie. Innym czynnikiem, który wpływa na wyświetlany obraz i jego widzenie jest plamka, na którą składają się trzy luminofory (niebieski, czerwony i zielony). W nowych monitorach plamka ta jest dość mała. Im plamka ta jest większa, tym kolory, które są wyświetlane na monitorze, są mniej wyraźne i dokładne.
Dziś monitory kineskopowe zostały wyparte przez monitory LCD oraz LED. Podobnie jak w monitorach CRT, tu również możliwa jest manualna regulacja ostrości wyświetlanego obrazu, ustawianie zbieżności kolorów i czystości barw, tak, aby dostosować je indywidualnie do każdego użytkownika. Ludzka gałka oczna cechuje się niepowtarzalną budową. Każdy człowiek posiada siatkówkę o innym wzorze, co związane jest z umieszczeniem poszczególnych pręcików i czopków. Praca przy komputerze trwająca wiele godzin wymaga więc odpowiedniego wyregulowania obrazu.
Nowoczesne monitory komputerowe mają także warstwę antyrefleksyjną, która chroni oczy przed refleksami emitowanymi przez te monitory, które wraz ze zmieniającą się ostrością widzenia, powodują szybkie zmęczenie mięśni gałki oka.
Długotrwałe i nieumiejętne korzystanie z klawiatury komputera może prowadzić do powstania zespołu kanału nadgarstkowego, nazywanego “ciasnym nadgarstkiem”. Nieprawidłowe ustawienie klawiatury oraz nieumiejętne rozłożenie rąk powoduje, że staw promienno –nadgarstkowy jest zbyt mocno zgięty, co prowadzi następnie do ucisku tętnicy promieniowej oraz tętniczych łuków dłoni. W efekcie dochodzi do niedokrwienia ręki na odcinku nadgarstka, palców i śródręcza. Nieprawidłowe ułożenie ręki powoduje także długotrwałe napięcie mięśni powodujące bolesne skurcze mięśni.
Osoby przebywające w pozycji siedzącej przez długi czas narażają się na naprężenie mięśni pleców oraz karku. Dodatkowo, nieodpowiednie krzesło zwiększa ryzyko skrzywienia kręgosłupa, zwłaszcza dzieci i młodzieży, których rozwój fizyczny jest w toku.
Innym zagrożeniem związanym z długotrwałą pracą przy komputerze jest choroba określana jako zespół urazowy wynikający z chronicznego przeciążenia. Objawami tej choroby są przewlekłe bóle ramion, dłoni, przegubów oraz przedramion. Główną jej przyczyną są nieergonomiczne warunki pracy. Choroba nie jest łatwa do zdiagnozowania – objawy odczuwane są dopiero po odejściu od komputera, najczęściej po dłuższym czasie.
Jak rozpoznać ZUI?
Zespół uzależnienia od Internetu zaczyna się w wówczas, gdy dana osoba zaczyna spędzać przy komputerze coraz więcej czasu, a czas ten traktuje jako możliwość odreagowania, odprężenia czy nawet ucieczkę od rzeczywistości. Wraz ze wzrostem spędzanego przy komputerze czasu coraz bardziej poważne stają się problemy rodzinne, zawodowe itp.
Analizując uzależnienie od komputera i porównując je z objawami innych uzależnień, do objawów ZUI zaliczyć należy:
- stosunkowo dużą ilość czasu spędzaną przy komputerze kosztem innych zajęć,
- wyraźne zaniedbywanie obowiązków rodzinnych, zawodowych bądź też szkolnych, mających bezpośredni związek z komputerem;
- konflikty rodzinne mające bezpośredni związek z komputerem;
- podawanie zaniżonego czasu spędzanego przy komputerze i próby kontroli tego czasu;
- wydawanie coraz większej ilości pieniędzy na sprzęt komputerowy, oprogramowania, akcesoria czy książki i czasopisma o tematyce komputerowej oraz gry, aplikacje itp.;
- rozdrażnienie, a nawet agresja pojawiająca się w przypadku braku możliwości skorzystanie z komputera.
Kimberly Young opracowała listę pytań, dzięki którym postawienie diagnozy ZUI jest nieco łatwiejsze. Zgodnie z jej opinią, odpowiedź twierdząca na 5 spośród 8 pytań wskazuje na wysokie ryzyko choroby. Pytania te są następujące:
- Czy czujesz się zaabsorbowany Internetem do tego stopnia, że ciągle rozmyśla o odbytych sesjach internetowych i/lub nie może doczekać się kolejnych sesji)?
- Czy odczuwasz potrzebę zwiększenia ilości czasu spędzanego przy Internecie, aby uzyskać większe zadowolenie (mieć więcej satysfakcji)?
- Czy podejmowałeś wielokrotnie, nieudane próby kontrolowania, ograniczania lub zaprzestania korzystania z Internetu?
- Czy odczuwałeś wewnętrzny niepokój, miałeś nastrój depresyjny albo byłeś rozdrażniony wówczas, kiedy próbowałeś ograniczać lub przerwać korzystanie z Internetu?
- Czy zdarza ci się spędzać przy Internecie więcej czasu niż pierwotnie planowałeś?
- Czy kiedykolwiek ryzykowałeś utratą bliskiej osoby, ważnych relacji z innymi ludźmi, pracy, nauki albo kariery zawodowej w związku z ze spędzaniem zbyt dużej ilości czasu w Internecie?
- Czy kiedykolwiek skłamałeś swoim bliskim, terapeutom albo komuś innemu w celu ukrycia twojego nadmiernego zainteresowania Internetem?
- Czy używasz Internetu w celu ucieczki od problemów, albo w celu uniknięcia nieprzyjemnych uczuć (np. poczucia bezradności, poczucia winy, niepokoju lub depresji)?
Zdjęcia rąk z kablem, pary w łóżku i dziecka przed komputerem pochodzą z serwisu Shutterstock