“Aby żyć, nie potrzeba ciała” – już w 1994 roku stwierdził Hans Moravec. Ten znany futurolog zapewne wie, co mówi, bo już od 40 lat zajmuje się badaniami nad sztuczną inteligencją i robotami. Tymczasem stają się one coraz bardziej zaawansowane: zgodnie z Prawem Moore’a moc obliczeniowa przeciętnego komputera podwaja się co 18 miesięcy. Jeśli ta szybkość się utrzyma, w 2029 roku komputery dorównają wydajnością przetwarzania danych ludzkiemu mózgowi. Za kolejnych 16 lat nastąpi drugi przełom, zwany technologiczną osobliwością: maszyny osiągną stopień rozwoju intelektualnego pozwalający im na tworzenie kolejnych, jeszcze bardziej zaawansowanych. Wówczas, jak prognozuje Moravec, będzie możliwe zapisanie w sztucznym aparacie zawartości ludzkiego mózgu: wspomnień, świadomości czy zdolności kojarzenia. Granica między człowiekiem a maszyną uległaby zatarciu ludzki umysł stałby się bardziej efektywny i pozbawiony ograniczeń stawianych mu przez coś tak kruchego, jak ciało. Reżyser Stanley Kubrick w filmie “2001: Odyseja kosmiczna” przewidział osiągnięcie osobliwości na rok podany w tytule. W rzeczywistości do tego czasu udało nam się jedynie znaleźć sposób na bardziej efektywne przeszukiwanie Internetu z pomocą maszyn. Dziś osobliwość nadal pozostaje w sferze science-fiction i, nawet przy założeniu, że w ogóle nastąpi, jest kwestią odległej przyszłości. Nie można jednak przejść obojętnie obok ogromnych postępów, jakie sztuczna inteligencja poczyniła w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat.
Psychoterapia z pomocą czatbota ELIZA
Sam termin “sztuczna inteligencja” jest jeszcze całkiem nowy. Po raz pierwszy użyto go w 1956 roku podczas konferencji zorganizowanej przez Dartmouth College w New Hampshire. Nowe pojęcie zdefiniowano jako “system, który świadomie postrzega otoczenie i reaguje na nie tak, aby zmaksymalizować swoje szanse powodzenia”. Pierwszym systemem tego typu był program ELIZA – czatbot testowany na bostońskim uniwersytecie technicznym MIT w 1966 roku. Został on zaprojektowany w prosty sposób: przekształcał zdania oznajmujące podane przez użytkownika w pytania i zadawał je mu, aby uzyskać kolejne stwierdzenia. Przykładowo, gdy użytkownik zwierzył się: “Boli mnie głowa”, program pytał: “Dlaczego boli cię głowa?” Program rozpoznawał również niektóre konteksty, reagując na przykład na wypowiedź: “Denerwuje mnie mój ojciec” prośbą: “Opowiedz mi więcej o swojej rodzinie”. Bazując na prostych mechanizmach, ELIZA spisywała się tak dobrze, że badani użytkownicy byli przekonani, że mają do czynienia z żywym lekarzem psychiatrą. Prowadzący eksperyment Joseph Weizenbaum wspominał później, że uczestnicy badania prosili go, aby, ze względu na ich prywatność, na czas “rozmowy” opuścił pomieszczenie. Odmówiono mu nawet dostępu do transkrypcji niektórych czatów, gdyż niektórzy z uczestników zbyt emocjonalnie reagowali na program. Niedługo potem sztuczną inteligencję faktycznie wykorzystano w medycynie. W 1970 roku powstał program MYCIN diagnozujący choroby krwi na podstawie wyników badań i obliczający prawidłowe dawki antybiotyków. Podobnie jak ELIZA, reagująca poprawnie tylko na proste wypowiedzi, MYCIN również miał duże ograniczenia: po podaniu danych pacjenta z cholerą proponował taki sam schemat terapii, jak w przypadku choroby krwi. Z tego względu, oraz z powodu wątpliwości natury etycznej, program MYCIN nigdy nie był wykorzystywany na szerszą skalę, chociaż stawiał trafniejsze diagnozy, niż lekarze dysponujący tymi samymi danymi.
Do dziś wiele się w tej kwestii zmieniło. Superkomputer Watson firmy IBM, który w 2011 roku wygrał z ówczesnymi mistrzami w teleturnieju “Jeopardy” (w Polsce emitowanym pod tytułem “Va Banque”), ma w przyszłości w ciągu kilku sekund proponować optymalne metody terapii pacjentów cierpiących na nowotwory.
Sztuczna inteligencja wygrywa w szachy, “Jeopardy” i piłkę nożną
Kiedy naukowcom uda się stworzyć sztuczną inteligencję działającą na kolejnym poziomie rozwoju, jest ona zwykle testowana poprzez rywalizację. Przed Watsonem w grze z człowiekiem zatriumfował superkomputer Deep Blue, wygrywając w 1997 mecz szachowy z samym Garrim Kasparowem. Od tego samego roku roboty biorą udział w mistrzostwach świata w piłce nożnej. Podczas ubiegłorocznych rozgrywek w Meksyku rywalizowali ze sobą mechaniczni zawodnicy z 381 drużyn pochodzących z 42 krajów. Celem entuzjastów jest, by do 2050 roku drużyna robotów pokonała na murawie aktualnych zdobywców piłkarskiego Pucharu Świata. Roboty potrafią zresztą o wiele więcej. Już w 1971 roku tzw. Stanford Cart, zbudowany na amerykańskim uniwersytecie Stanforda, mógł szczycić się mianem pierwszego autonomicznego samochodu – na długo przed współczesnymi konstrukcjami Google’a. Opracowany na MIT robot Polly już w 1993 roku oprowadzał gości po siódmym piętrze uczelni, na którym pracowali naukowcy zajmujący się sztuczną inteligencją. W 2005 roku Honda zaprezentowała Asimo – pierwszego humanoidalnego robota chodzącego na dwóch nogach. Podczas prac nad nim uzyskano dane, które wykorzystano na przykład przy projektowaniu protez umożliwiających poruszanie się seniorom.
Obecnie w ramach badań nad sztuczną inteligencją opracowuje się przede wszystkim systemy zdolne do uczenia się. Przykładowo Siri, wirtualny asystent firmy Apple, z każdym słowem, które słyszy, uczy się lepiej rozumieć dialekty i potoczną mowę. Stworzona przez Google’a baza danych Knowledge Graph samodzielnie dostrzega powiązania między wyszukiwaniami użytkowników, zaś WolframAlpha rozumie pytania w języku naturalnym. Szybkość uczenia się przez maszyny powinno zwiększyć zastosowanie sztucznych sieci neuronowych, bazujących na konstrukcji ludzkiego mózgu. Prawdopodobnie jednak mimo to pozostaniemy inteligentniejsi od komputerów jeszcze przez co najmniej 16 lat.
Historia sztucznej inteligencji
1956 r. – Dartmouth
Na konferencji w Dartmouth pojawia się pojęcie “sztuczna inteligencja”.
1966 r. – ELIZA
Czatbot ELIZA potrafi prowadzić rozmowy z użytkownikiem, imitując człowieka.
1970 r. – MYCIN
MYCIN analizuje schorzenia krwi i podpowiada metody terapii.
1971 r. – Standford Cart
Na uniwersytecie Stanforda powstaje pierwszy autonomiczny pojazd.
1982 r. – MOWA
Firma Dragon Systems rozpoczyna prace nad pierwszym systemem rozpoznawania mowy do zastosowań komercyjnych.
1993 r. – Robot
Robot Polly oprowadza gości po siódmym piętrze gmachu MIT i komunikuje się ze zwiedzającymi.
1997 r. – RoboCup
W pierwszych mistrzostwach świata w futbolu robotów bierze udział 38 drużyn.
1997 r. – Deep Blue
Superkomputer Deep Blue pokonuje Garriego Kasparowa w sześciorundowym pojedynku szachowym.
1998 r. – Furby
Pod świąteczne choinki trafia 40 milionów uszatych robotów. Pluszowe zwierzątka z biegiem czasu uczą się angielskiego.
2009 r. – Wyszukiwarka
WolframAlpha stworzona przez zespół Stephena Wolframa jest pierwszą wyszukiwarką semantyczną.
2011 r. – Watson
Superkomputer Watson firmy IBM wygrywa z ówczesnymi mistrzami w teleturnieju “Jeopardy”.
2012 r. – Samochody
Autonomiczne auto Google’a uzyskuje dopuszczenie do ruchu w amerykańskim stanie Nevada.
2013 r. – Modele
Start-up Anki prezentuje modele samochodów sterowanych autonomicznie przez aplikację na iPhone’a, symulujących zachowanie prawdziwych kierowców rajdowych
2029 r. – Równy z równym
Zgodnie z prawem Moore’a, w tym roku komputery osiągną moc obliczeniową ludzkiego mózgu.
2045 r. – Prognoza
Prognoza osobliwości technologicznej. Sztuczna inteligencja wyprzedzi ludzką i będzie rozwijać się samodzielnie
Zdjęcia robota i pary siedzącej na klawiaturze pochodzą z serwisu Shutterstock