Olsztyński LOFAR jest jedną z trzech tego typu stacji, które znajdują się w naszym kraju, na dodatek oddaną do użytku jako pierwszą. Od początku zarządzają nią naukowcy z Centrum Diagnostyki Radiowej Środowiska Kosmicznego na Wydziale Geoinżynierii UWM pod kierownictwem prof. Andrzeja Krankowskiego. Do czego jest wykorzystywana?
Czym jest LOFAR?
LOFAR (LOw Frequency ARray) zaprojektowany oraz skonstruowany został w instytucie ASTRON w Niderlandach. Ten niezwykły teleskop tworzy ponad 50 rozsianych po całej Europie stacji, z których każda jest wielkości boiska piłkarskiego. W tej zlokalizowanej w Bałdach znajdują się dwa obszary, po 96 grup anten w każdym, odbierających fale radiowe docierające do Ziemi.
Czytaj też: Za promieniowanie gamma z centrum Drogi Mlecznej odpowiadają jednak pulsary? Nowe ustalenia
Rozproszenie stacji systemu LOFAR po całym kontynencie, pozwala obserwować równocześnie obiekty kosmiczne z bardzo dużą zdolnością rozdzielczą.
W ramach polskiego konsorcjum naukowego POLFAR, wchodzącego w skład ILT (International LOFAR Telescope), radiowe obserwacje nieba wykonywane są – poza podolsztyńskimi Bałdami – również w podkrakowskich Łazach (Uniwersytet Jagielloński) i w Borówcu pod Poznaniem (Centrum Badań Kosmicznych PAN).
Praca radioteleskopu polega na odczytywaniu z kosmicznych szumów radiowych informacji o najbardziej niezwykłych i dotąd nieodkrytych zakątkach kosmosu. Pojedyncze anteny naszego radioteleskopu „widzą” całe niebo, jednak w procesach cyfrowej kontroli całego systemu my „tworzymy wiązkę”, czyli kierujemy analizatory w konkretne miejsce na niebie i dzięki temu odczytujemy fale dochodzące od danego, interesującego nas obiektu. Możliwości pozyskiwania danych są wręcz nieograniczone.prof. Leszek Błaszkiewicz z Wydziału Geoinżynierii UWM
Zebrane dane pomagają w przełomowych odkryciach. W zeszłym roku, dzięki kilkuletniej pracy naukowców ze wszystkich stacji, udało się stworzyć najdokładniejszą i największą mapę nieba, na której wyróżniono aż 25 tysięcy czarnych dziur! Naukowcy z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie specjalizują się głównie w badaniach jonosfery, pulsarów (rotujących gwiazd neutronowych) oraz Słońca.
Od wybudowania stacji prowadzimy również samodzielne obserwacje i badania. Mamy taką możliwość, gdy raz w tygodniu, przez dobę lub dwie, teleskop przechodzi w tryb “single station mode”. To wówczas pozyskujemy dane do niektórych realizowanych w Olsztynie badań, choć bierzemy też udział w projektach realizowanych całym europejskim systemem LOFAR.prof. Leszek Błaszkiewicz
Wspólne badania kosmosu za pomocą systemu LOFAR w najbliższych latach mogą przybliżyć naukowców do wielu przełomowych odkryć. Już dziś mówi się o badaniu przestrzeni kosmicznej sprzed epoki narodzin gwiazd.