Uzależniony od komputera? Dowiedz się, jak walczyć z nałogiem

Skoro już wiemy, jak skutecznie zdiagnozować ZUI i odpowiedzieliśmy na 8 pytań dr Young (czytaj: Uzależniony od komputera? Sprawdź, nim będzie za późno), pora na skuteczną ochronę, która do łatwych nie należy. Uzależnione osoby, zwłaszcza dzieci, potrafią manipulować rodzicami, wmawiając im, że korzystanie z komputera jest konieczne dla lepszych efektów w nauce, czy też zaniżając faktyczny czas spędzony w Internecie i przy grach komputerowych. Kiedy rodzice orientują się, że dziecko jest uzależnione od komputera, jest już za późno na działanie prewencyjne.

Osoby narażone w największym stopniu na uzależnienie są osobami z zaburzonym obrazem samego siebie i z zaniżonym poczuciem własnej wartości. Osoby te czują się najbardziej bezpiecznie i komfortowo w wirtualnym świecie, gdzie nie ma znaczenia płeć, uroda i inne cechy. W wirtualnym świecie wszyscy są sobie równi, a jedynym kryterium wartości jednostki stanowi sprawność posługiwania się komputerem i Internetem. Na uzależnienie narażone są również osoby mające prawidłowe poczucie własnej wartości. Szczególnie narażone są też dzieci, dla których czas spędzany przy komputerze jest bardzo przyjemny i stanowi doskonały sposób na oderwanie się od rzeczywistości i obowiązków codziennego dnia. Dzieci i młodzież spędzają bardzo dużo czasu grając w gry komputerowe, rozmawiając za pośrednictwem czatów internetowych oraz portali społecznościowych, co daje im złudne poczucie bezpieczeństwa. Wirtualna komunikacja nie wymaga umiejętności nawiązywania bezpośrednich kontaktów. Komfort psychiczny związany jest także z niemożliwością odrzucenia.

Duże zagrożenie stanowią treści zawarte w Internecie, związane z pornografią bądź sektami, nad którymi nie ma żadnej kontroli. Dzieci samodzielnie korzystające z Internetu mogą nieświadomie złamać prawo, narażając swoich opiekunów na poważne konsekwencje (np. ściągając z internetu pliki chronione prawem autorskim – oprogramowanie, czy udostępniając filmy lub muzykę). Mogą one też doprowadzić do zagrożenia swojego życia lub zdrowia w świecie realnym (np. poprzez podanie danych osobowych obcej osobie na internetowym czacie). Kontrola dzieci i ich działalności podejmowanych w Internecie jest więc bardzo ważna.

Prawidłowy rozwój dzieci ma miejsce tylko wówczas, gdy dziecko ma zapewnione wielostronne bodźce, a ich dawkowanie odbywa się w rozsądnym zakresie. Z uwagi na to, że osoba uzależniona od komputera nie potrafi korzystać z niego w świadomy sposób, bardzo ważna jest profilaktyka, która zapobiega temu uzależnieniu. Bardzo ważną rolę odgrywają rodzice, którzy powinni interweniować już w przypadku, gdy ich dzieci spędzają przed komputerem więcej niż 3 godziny dziennie. Dzieci powinny być świadome także ryzyka, związanego z nadmiernym zaangażowaniem w wirtualną rzeczywistość, zachowywać umiar i ostrożność oraz znać inne, ciekawsze sposoby spędzania wolnego czasu.

Profilaktyka od najmłodszych lat

Rodzice, którzy dostrzegają objawy uzależnienia od komputera u swojego dziecka stosują zazwyczaj dwie metody, mające na celu wyeliminowanie problemu.

Pierwsza z nich polega na odebraniu dziecku komputera. Metodę tę cechuje zazwyczaj duży poziom agresji, a działanie rodziców wywołuje zazwyczaj u dziecka bunt i poczucie niesprawiedliwości. W ocenie dziecka rodzice zabierając komputer pozbawiają je tym samym źródła przyjemności. W konsekwencji dziecko czuje się samotne, złe, niezrozumiane. Często pojawiają się, bagatelizowane przez rodziców, fizyczne objawy odstawienia źródła uzależnienia.

Druga metoda, znacznie skuteczniejsza, polega na podjęciu negocjacji z dzieckiem. Rodzice proponują dzieciom możliwość korzystania z komputera po wykonaniu codziennych obowiązków. Postępowanie takie powoduje, że nastolatek zaczyna czuć się współodpowiedzialny za ustalenia, które podjął wraz z rodzicami. Metoda ta jest skuteczna wówczas, gdy w pierwszej fazie nastolatek znajduje się pod kontrolą rodziców. Jest duże prawdopodobieństwo, że pozbawione kontroli dziecko nie będzie przestrzegało ustalonych reguł, co wynika z niedostatecznego w tym wieku ukształtowania i odpowiedzialności.

Profilaktyka związana z uzależnieniem od komputera powinna być prowadzona w zgodzie z poniższymi zasadami:

działania powinny być skierowane nie tylko do młodzieży ale także do rodziców, wychowawców, władz różnego szczebla (dzieci same sobie nie poradzą – mają małą motywację),
edukacja nauczycieli i rodziców w sferze informatyki (komputerów)
promocja zdrowego stylu życia
profilaktyka powinna opierać się na szeregu strategii łączących w sobie:
– wprowadzenie zajęć dotyczących technologii informatycznej
– zajęcia z Bezpiecznego Internetu
– działania informacyjne skierowane do rodziców, nauczycieli i wychowawców
– działania edukacyjne ułatwiające nauczycielom i opiekunom odnalezienie się w społeczeństwie informacyjnym
– szeroka propozycja działań alternatywnych (stworzenie młodzieży warunków do nawiązywania konstruktywnych relacji z grupą rówieśników, opartych na silnych, głębokich więziach)
działania zmierzające do zaangażowania młodzieży w działalność społeczną na różnych szczeblach środowiska lokalnego i szkolnego (wolontariat, spotkanie grup młodzieży)
stworzenie warunków do budowania adekwatnego obrazu siebie, głównie w oparciu o doświadczenie własnej skuteczności w działaniach na rzecz i we współpracy ze środowiskiem lokalnym
zdobycie i doskonalenie podstawowych umiejętności społecznych (komunikacja, rozpoznawanie i wyrażanie uczuć)
wspieranie zdrowia rodziny
wspieranie już istniejących i formowanie nowych placówek świadczących usługi (poradnie, towarzystwa itp.)

Zagrożenia czają się wszędzie

Profilaktykę najlepiej zacząć jest od najmłodszych lat. Do niedawna komputer był nieodłącznym elementem życia tylko u dorosłych osób. Od niedawna jednak pojawił się też w życiu dzieci, którym zastępuje kontakty z rodziną, czytanie książek, zabawy z rówieśnikami, a nawet uprawianie sportu. Niestety korzystanie z komputera w zbyt wczesnym wieku powoduje, że staje się on źródłem wielu zagrożeń i problemów, a nie doskonałym narzędziem służącym do kształcenia i rozwoju.

Dziecko spędzające dużo czasu przed komputerem jest narażone na poważne problemy zdrowotne, związane zarówno ze strefą fizyczną, jak i ze strefą psychiczną. Do najpoważniejszych problemów zaliczyć można nieprawidłowy rozwój układu kostno-mięśniowego, wady postawy oraz problemy ze wzrokiem. Atakowany bodźcami postaci światła ekranu komputera i dźwięków, rozwijający się układ nerwowy narażony jest na różnego rodzaju zaburzenia. Podobnie narażana jest psychika dziecka, która poddawana jest częstym zmianom emocji związanym z przeżyciami w wirtualnym świecie. Najczęściej efektem tych czynników są zaburzenia emocjonalne, problemy z koncentracją oraz poczucie wyobcowania z realnego świata i poważne zaburzenia więzi uczuciowej z najbliższymi.

Sceny, które dzieci oglądają w grach, mogą wywoływać agresję i być bodźcem do zachowań destrukcyjnych. W skrajnych przypadkach dziecko zaczyna uznawać nierealny świat wirtualny jako prawdziwy. W świecie tym każdy element utrudniający przebywanie w nim jest wrogiem, którego trzeba unikać, dlatego też uzależnione dzieci unikają kontaktów z rodzicami, rówieśnikami oraz tracą umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i budowy nowych przyjaźni. Zachwianiu ulega też system wartości, w którym wszystko jest podporządkowywane komputerowi.

Bardzo groźne są znajomości zawierane z obcymi osobami za pośrednictwem Internetu. Anonimowość, którą daje sieć, ułatwia pedofilom realizację potrzeb i tworzenie takiego środowiska, w którym bardzo łatwa jest wymiana materiałów zawierających pornograficzne treści, identyfikacja i przekazywanie sobie dzieci, które można następnie seksualnie wykorzystać, wchodzenie w interakcje seksualne z młodymi ludźmi, a także odnajdywanie i uzyskiwanie wsparcia od innych dorosłych osób, mających podobne preferencje seksualne. Zagrożenia te stały się tematem wielu rozmów od 2002 roku, kiedy na rynku pojawił się pierwszy program komputerowy służący do filtrowania szkodliwych treści o nazwie “Opiekun”. Następnie powstała fundacja Kidprotect i zaczęły pojawiać się pierwsze publikacje na ten temat. Dzięki programom filtrującym możliwe jest blokowanie szkodliwych treści i niedopuszczenie do ich ukazania się. Programy ochrony rodzicielskiej dają też dorosłym możliwość kontroli internetowej aktywności dzieci.

Równie poważnym zagrożeniem są różnego rodzaju oszuści i włamywacze, wykorzystujący naiwność i łatwowierność dziecka w celu pozyskania informacji na temat rodziców (gdzie pracują, kiedy pracują, ile zarabiają), adresu zamieszkania oraz cennych sprzętów znajdujących się w mieszkaniu.

Ochrona przed omówionymi zagrożeniami powinna być prowadzona od początku kontaktu dziecka z komputerem. Od początku dziecko powinno być uczone, że czas spędzany przed komputerem powinien być zawsze pod kontrolą. Komputer powinien być traktowany przede wszystkim, jako efektywne narzędzie do nauki logicznego myślenia, kojarzenia faktów, szybkiego i celnego podejmowanie decyzji, a także do nauki wytrwałości i cierpliwości. Nauka taka jest możliwa poprzez wykorzystanie odpowiednich programów edukacyjnych. Komputer może być pomocny też w wyrabianiu sprawności manualnej, refleksu oraz podzielności uwagi.

Rodzice muszą być bardzo wyczuleni na objawy, wskazujące na uzależnienie od komputera. Objawem takim może być zachowanie dziecka polegające na tym, że zamiast zabaw z rówieśnikami, woli spędzać czas w domu, przed komputerem. Kiedy rodzice przegapią ten moment i zaczną kontrolować czas spędzany przez dziecko przy komputerze wskutek pogorszenia nauki, dziecko odbierze takie zachowanie, jako wrogi akt odebrania czegoś, co ma wielką wagę i wartość. W ustalaniu zasad związanych z korzystaniem z Internetu pomocne są następujące zasady:

Zachęcaj dziecko do opowiadania o swoich doświadczeniach związanych z korzystaniem z internetu i staraj się, przynajmniej na początku, korzystać z internetu razem z dzieckiem.
Naucz dziecko, że nie wszystko, co przeczyta lub zobaczy w Internecie, jest prawdą. Zachęcaj je do zadawania pytań, jeśli nie jest czegoś pewne.
Wyraźnie podkreśl, że dzieciom nigdy nie wolno podawać adresu, numeru telefonu ani innych informacji osobistych, takich jak nazwa szkoły czy miejsce zabaw.
Naucz dziecko ufać swojemu doświadczeniu i intuicji. Pracuj nad zaufaniem do siebie, bo jeśli je zdobędziesz to dziecko powie ci jeśli znajdzie w internecie coś, co wywołuje jego niepokój.
Jeśli dzieci wykonują w Internecie czynności wymagające zalogowania się w celu identyfikacji użytkownika, pomóż im wybrać odpowiednią nazwę i dopilnuj, aby nie zdradzała ona żadnych informacji osobistych o dziecku.
Powiedz dzieciom, że nie należy spotykać się z osobami poznanymi w Internecie. Wyjaśnij, że internetowi przyjaciele nie zawsze są tymi, za kogo się podają.
Wymagaj, aby dziecko przestrzegało praw własności innych internautów. Wyjaśnij, że nielegalne kopiowanie efektów pracy innych ludzi — muzyki, gier wideo i innych programów — to kradzież.
Dopóki nie upewnisz się, że dziecko potrafi w sposób rozsądny korzystać z internetu – skorzystaj z oprogramowania kontrolującego aktywności dziecka w internecie. Są bowiem programy, które umożliwiają zablokowanie dostępu do nieodpowiednich witryn, monitorowanie odwiedzanych przez dzieci witryn i sprawdzanie, co dzieci tam robią.

Rodzice muszą być świadomi, również tego, że komputery są dziś wszędzie – w szkole, u znajomych, w bibliotekach oraz w kafejkach internetowych.

Jak się leczyć?

Sytuacja Polaków uzależnionych od komputera jest dość trudna. Problem ten istnieje już ponad 10 lat, ale tylko kilka poradni odwykowych jest w pełni przygotowanych do leczenia tego typu pacjentów. Uzależnienia od komputera, podobnie jak inne uzależnienia, powinno być leczone grupowo. Najkrótsza terapia w specjalistycznym ośrodku trwa około pół roku.

R. Davis w swojej publikacji z 2001 roku zaproponował, by w trakcie leczenia wspomagać się poniższymi zasadami:

Usytuować komputer w miejscu uniemożliwiającym izolowanie się,
Korzystać z komputera w obecności innych osób,
Zmieniać pory korzystania z internetu (komputera) oraz robić przerwy,
Odnotowywać codziennie swoje wszystkie aktywności (w tym czas spędzany przy komputerze),
Nie używać w sieci pseudonimów,
Rozmawiać o swoim problemie z bliskimi i znajomymi,
Wykonywać ćwiczenia fizyczne,
Robić, stopniowo coraz dłuższe, przerwy w korzystaniu z internetu (komputera),
Starać się kontrolować swoje myśli dotyczące internetu,

10. Stosować techniki relaksacyjne.

Pomocna jest też zmiana rytmu korzystania z sieci, tj. więcej krótszych, a mniej dłuższych sesji. Oczywiście, jak w przypadku każdego nałogu, niezwykle istotną rolę odgrywa silna wola i motywacja. Tę drugą można odnaleźć właśnie we wspólnocie, utworzonej na terapiach grupowych.

Osoby uzależnione od Internetu poddawane są następującym terapiom:

Terapia behawioralno-poznawcza zmierzająca do modyfikacji uzależniających zachowań;
Grupy wsparcia (Anonimowi Infoholicy), terapia grupowa;
Psychoterapia indywidualna.

Sesje terapeutyczne mogą odbywać się zarówno poprzez kontakt osobisty, jak i poprzez e-mail i interaktywne sesje chat, co niewątpliwie jest paradoksem.

Koszty profilaktyki przeciwdziałania uzależnieniu do komputera, zwłaszcza te wymierne, nie są wysokie. Przede wszystkim jednak konieczna jest odpowiednia diagnoza problemu. Profilaktyka powinna być prowadzona od najmłodszych lat, a jej celem powinno być budowanie życia w realnym świecie. Do odpowiedniej profilaktyki konieczne jest odpowiednie przygotowanie rodziców i opiekunów, którzy powinni zgłębić problematykę i przeanalizować grożące niebezpieczeństwo. Dzieci powinny być uczone tego, aby czas jaki spędzają przy komputerze był zawsze zaplanowany, a przyjaciele w sieci dobierani bardzo ostrożnie. Komputer nie może zastępować zwykłych zainteresowań, czasu spędzanego z rodziną i przyjaciółmi oraz uprawiania sportu. Bardzo ważne jest też, aby dzieci miały świadomość tego, że w przypadku problemów mogą zawsze prosić rodziców o pomoc w ich rozwiązaniu. Zaufaniem mogą obdarzyć również wychowawcę, pedagoga szkolnego oraz innego nauczyciela.

Leczenie uzależnienia od Internetu jest dość trudne z uwagi na to, że chore osoby trudno skłonić do spotkania ze specjalistą. Osoby te są przyzwyczajone do obcowania z ekranem oraz do kontaktu przy użyciu klawiatury komputerowej. Leczenie jest możliwe więc wyłącznie wtedy, gdy chora osoba samodzielnie zauważy różnicę pomiędzy zdrowym a patologicznym sposobem korzystania z komputera.

Programy terapeutyczne stosowane w leczeniu uzależnienia od komputera przypominają programy stosowane w leczeniu innych uzależnień, np. alkoholizmu, hazardu, zaburzeń łaknienia itp. W trakcie leczenia pomocne jest planowanie dnia, w którym konieczne jest określenie czasu na korzystanie z komputera. Pacjentami są zazwyczaj osoby między 14 a 24 rokiem życia, które przed podjęciem leczenia podupadły na zdrowiu, miały problemy ze snem oraz zaniedbywały swoje obowiązki i utraciły wielu znajomych.

Ośrodki profesjonalnej terapii uzależnień komputerowych funkcjonują w kraju, choć jest ich niewiele. W Warszawie działa publiczny ośrodek, który od kilku lat zajmuje się uzależnieniami od komputerów. Jest nim Stołeczne Centrum Odwykowe, gdzie aktualnie jest zarejestrowanych ponad 100 nałogowych internautów. Oddzielną, kilkudziesięcioosobową grupę pacjentów stanowią uzależnieni od gier komputerowych. Centrum przyjmuje pacjentów bezpłatnie. Jedynym warunkiem jest posiadanie numeru PESEL. Ośrodek prowadzi terapię indywidualną i grupową. Osoby współuzależnione mogą korzystać ze wsparcia psychologa, psychiatry oraz prawnika.

Fotografie grupy ludzi, kobiety z laptopem i uzależnionego chłopca pochodzą z serwisu Shutterstock